Wat staat er op jouw ESG kompas?

Met het oog op NGB Extra

Voor (bedrijfs)juristen is ESG aan de orde van de dag. Nieuwe (Europese) regelgeving over ecologische, sociale en governance (ESG) factoren brengt complexe zaken rondom vergunningen, subsidies, financieringen en rapportageverplichtingen. Manoeuvreren door deze nieuwe regelgeving is uitdagend.

De ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheidsregelgeving gaan razendsnel. De Non-Financial Reporting Directive (NFRD) is sinds 2018 van kracht en verplicht grote ondernemingen van openbaar belang met meer dan 500 werknemers, waaronder beursgenoteerde ondernemingen, banken en verzekeringsmaatschappijen te rapporteren over de manier waarop duurzaamheidszaken hun bedrijf beïnvloeden en over het effect van hun bedrijfsactiviteiten op mens en milieu. De komst van de Sustainable Finance Disclosure Regulation (SFDR) (op 10 maart 2021 in werking getreden) en EU Taxonomy (op 1 januari 2022 in werking getreden) zorgen voor transparantie over hoe op de financiële markt duurzaamheidsrisico’s en -kansen worden geïntegreerd in beleggingskeuzes en aanbevelingen.

Met de op 5 januari 2023 in werking getreden Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) als uitbreiding op de Non-Financial Reporting Directive (NFRD) en de nog in werking te treden Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) worden alle grote bedrijven verplicht tot duurzaamheidsrapportage en het opsporen, voorkomen, beperken en/of beëindigen van mensenrechtenschendingen en negatieve effecten op het milieu binnen het bedrijf en zijn waardeketen.

Europese rapportagestandaarden

Rapporteren onder de CSRD moet gebeuren volgens de European Sustainability Reporting Standards (ESRS). De standaarden geven specifieke rapportagevereisten.

Voor de vijf ecologische standaarden zijn dat:

1. klimaatverandering (bijvoorbeeld mitigeren van klimaatsverandering en energieverbruik);
2. vervuiling (bijvoorbeeld verontreiniging van lucht, water en bodem);
3. water en maritieme hulpbronnen (bijvoorbeeld lozingen en emissies in het milieu die in de oceanen terechtkomen);
4. biodiversiteit en ecosystemen (bijvoorbeeld invloed op ecosystemen en populaties van dier- en plantensoorten); en
5. gebruik van hulpbronnen en circulaire economie (bijvoorbeeld gebruik van hernieuwbare en niet-hernieuwbare grondstoffen en afvalbeleid).

Op sociaal vlak moet je op grond van de standaarden denken aan:

1. het rapporteren over arbeidsomstandigheden (bijvoorbeeld werkzekerheid en medezeggenschap);
2. gelijke behandeling en gelijke kansen voor iedereen (bijvoorbeeld gendergelijkheid en gelijke beloning voor werk, opleiding en ontwikkeling en diversiteit); en
3. andere arbeidsgerelateerde rechten (waaronder kinderarbeid, dwangarbeid, kinderarbeid of privacy).

Nederland doet nu al meer

Nederland heeft tot begin juli 2024 de tijd om de CSRD om te zetten naar nationale wetgeving. In dit verband is er nog geen wetsvoorstel beschikbaar.

De CSDDD zit in de ontwerpfase en is daarom binnen Europa nog onderwerp van gesprek. In lijn met de CSDDD is het wetsontwerp 'Wet verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen' (Wvdio) al wel beschikbaar in Nederland. De ophef die de CEO van Boskalis daarover recent teweeg bracht en de daaraan gerelateerde discussie over het vestigingsklimaat in Nederland is je vast niet ontgaan.

Wvdio: verplicht bedrijven internationaal maatschappelijk verantwoord te ondernemen

Dit voorstel vertoont veel overeenkomsten met het voorstel voor de CSDDD, maar kent nog strengere verplichtingen en lagere drempels voor toepasselijkheid. Als gevolg hiervan vallen meer rechtspersonen onder het toepassingsgebied en worden geconfronteerd met strenge eisen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

De wet voorziet in een algemene zorgplicht voor kapitaalvennootschappen (en bepaalde vof's en cv's) en alle gereguleerde financiële ondernemingen, ongeacht hun rechtsvorm, in verband met negatieve gevolgen van hun activiteiten voor de mensenrechten en het milieu in een land buiten Nederland. Ook buitenlandse rechtspersonen vallen onder het bereik van de algemene zorgplicht als zij activiteiten hebben of producten verkopen in Nederland. Voor grotere ondernemingen (deze voldoen aan twee van de drie volgende criteria: balanstotaal van EUR 20 miljoen; (ii) een netto-omzet van EUR 40 miljoen en (iii) een gemiddeld aantal werknemers gedurende het boekjaar van minimaal 250) die activiteiten verrichten in een land buiten Nederland gaan verdergaande verplichtingen gelden, zoals het uitvoeren van een voortdurend due diligence onderzoek in de waardeketen, het specifiek belasten van één bepaald directielid met de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het duurzaamheidsbeleid en het opnemen van speciale garanties in contracten met zakelijke relaties over de naleving van een duurzame gedragscode.

De voorgestelde datum van inwerkingtreding is 1 juli 2024. Wel is het zo dat ondernemingen de tijd krijgen om zaken op orde te krijgen op basis van een systeem van uitgestelde werking. Dit wil zeggen dat de wet wel in werking treedt, maar dat de verplichtingen daaronder met uitgestelde werking gaan gelden en toezicht en handhaving pas op een later moment actief worden. De initiatiefnemers van de wet willen daarmee vooral bereiken dat bedrijven de komende tijd ervoor gaan zorgen dat zij inzicht krijgen in de gevolgen van hun activiteiten en die van hun waardeketen voor de mensenrechten of het milieu in een land buiten Nederland.

Met dit inzicht moeten bedrijven de zorgplicht gaan invullen en hun beleid erop inrichten dat eventuele negatieve gevolgen worden voorkomen. Voor zover de negatieve gevolgen niet kunnen worden voorkomen, moeten bedrijven de negatieve gevolgen zoveel mogelijk beperken, ongedaan maken of herstellen. Tot slot moeten bedrijven, voor zover beperking van de negatieve gevolgen niet mogelijk is, die activiteit beëindigen of de zakelijke relatie met bedrijven in de waardeketen die die activiteiten uitvoert beëindigen.

Ook in landen om ons heen

Nederlands is niet het enige land dat bezig is met dergelijke wetgeving. In Duitsland bestaat reeds per 1 januari 2023 het Lieferkettensorgfaltspflichtengesetz. Deze wet legt verplichtingen op aan ondernemingen met betrekking tot milieurechten en mensenrechten, zowel binnen de onderneming zelf als in de toeleveringsketen. Frankrijk heeft de Loi sur le devoir de vigilance des multinationales die verplicht grote ondernemingen om risico's voor het milieu en mensenrechten die zouden kunnen voortvloeien uit hun activiteiten of de activiteiten van hun leveranciers, onderaannemers en gecontroleerde ondernemingen, te identificeren en te voorkomen. In België bestaat dergelijke wetgeving nog niet, maar er is in 2021 wel een wetsvoorstel ingediend voor de instelling van een zorg- en verantwoordingsplicht voor ondernemingen.

Duurzaamheid biedt kansen

Inzicht in de impact van duurzaamheidsaspecten op je onderneming (outside in) en van je onderneming op mens en milieu (inside out) – de dubbele materialiteit – biedt uiteraard kansen. Alleen op basis van inzicht kun je beleid maken om je bedrijfsvoering duurzamer in te richten (ook op sociaal en governance gebied) en bij te dragen aan het voorkomen van de opwarming van de aarde met meer dan 1,5 graden Celsius.

Maar er is meer. De bestuursvoorzitter van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) wees bezoekers van een symposium in Den Haag onlangs op milieuvriendelijke uitzonderingen op het kartelverbod die recent door de Europese Commissie mogelijk zijn gemaakt. Het maken van prijsverhogende afspraken door ketenpartijen is mogelijk als deze bijdragen aan een groen doel. Denk hierbij aan het ondersteunen van milieubeleid, natuurbescherming, dierenwelzijn of het (daaraan gerelateerde) verdienvermogen van boeren. De ACM is beschikbaar om plannen voor dergelijke afspraken te toetsen en vooraf duidelijkheid te geven of bepaalde afspraken zijn toegestaan. Dergelijke afspraken moeten wel openbaar zijn.