Duurzame loopbanen en career shocks

Wat is een career shock, en wat zijn de gevolgen? Jos Akkermans, universitair hoofddocent aan de VU, doet onderzoek naar loopbanen. Voor het NGB gaf hij tijdens het Nieuwjaarswebinar op 27 januari jl een presentatie over de implicaties van corona als career shock op werk en loopbaan.

Een loopbaan is de opeenvolging van werkgerelateerde ervaringen gedurende de tijd. In die loopbaan kun je verschillende functies en rollen hebben. De ladder wordt vaak als metafoor voor loopbaan gebruikt: carrièreladder, corporate ladder. Mensen klimmen erop, worden voorbij gestreefd, vallen eraf… Vroeger leek een loopbaan op een eenrichtingsweg. Je studeert, je kiest een beroep, je gaat werken en uiteindelijk bereik je je eindbestemming. ‘Tegenwoordig lijkt een loopbaan meer op een achtbaan’, zegt Akkermans. ‘Je kunt alle kanten op, omhoog, omlaag, opzij, van het ene pad naar het andere. Geen voorspelbare ladder omhoog, maar een onvoorspelbare snelweg met bochten en hoogteverschillen.’

Individueel
Loopbanen – Akkermans gebruikt bewust het woord ‘loopbaan’, omdat ‘carrière’ een competitief element in zich heeft - worden steeds onvoorspelbaarder en complexer. De nadruk ligt sterk op het individu. Akkermans noemt vier elementen in deze trend:

1. Boundaryless careers met nadruk op fysieke en psychologische mobiliteit;
2. Protean careers over het belang van zelfsturing en vertrekken vanuit waarden;
3. Objectief en subjectief loopbaansucces als kern van loopbaanontwikkeling;
4. Loopbaankapitaal, hulpbronnen en competenties als basis.

Als individu bepaal je je eigen loopbaan. Maar er is altijd een context. Zo kregen we plotseling te maken met een wereldwijde pandemie. En er is de al langer aanwezige trend dat mensen steeds langer doorwerken. ‘Stel dat je structureel meer uren maakt dan je in dienst bent: houd je dat vol tot je zeventigste?’ vraagt Akkermans.

Duurzame loopbanen
In de complexe loopbaan van vandaag is het essentieel om ons bewust te zijn van de duurzaamheid van die loopbaan. Als individu heb je te maken met de context. Door corona kwamen veel mensen in de horeca en in de cultuursector in de problemen, maar supermarkten en hoveniersbedrijven floreerden. Daarnaast heb je te maken met de tijd. In de tijd dat iemand thuiswonende kinderen heeft, wordt daar veel tijd aan besteed. Daarvoor en daarna is er meer tijd voor andere dingen. Voor een duurzame loopbaan is nodig dat je productief bent in je werk, dat je er plezier in hebt, en dat je gezond blijft. De combinatie van deze drie elementen: productiviteit, geluk en gezondheid is bepalend. In een optimale situatie zijn ze alle drie aanwezig. Soms ligt er meer nadruk op een of twee van de elementen, dat kan een bewuste keus zijn, maar voor een duurzame loopbaan moet je ze alle drie in het oog houden. Akkermans: ‘Hoe het werkt, is voor iedereen anders. Er bestaat geen universele duurzame loopbaan.’

Career shocks
Wat is een career shock? Een externe gebeurtenis met een interne reflectie, aldus Akkermans. ‘Corona is onder career shocks te scharen. Career shocks spelen een grote rol bij de stappen die we maken. Sommigen worden er zelfstandig ondernemer door. Ook heeft zo’n shock invloed op de bevlogenheid in je werk, en op de manier waarop je baan bij je baan. Het kan positief of negatief uitpakken.’

Career shocks hebben verschillende soorten effecten:

1. Loopbaantransities, bijv. werk en opleiding, betaald werk en ondernemerschap;
2. Werkuitkomsten, bijv. bevlogenheid, person-job fit, baan(on)zekerheid;
3. Loopbaanuitkomsten, bijv. loopbaansucces en employability, loopbaanoptimisme.

Lessen
Akkermans trekt drie lessen uit de coronatijd:

1. De impact van een career shock is het resultaat van een interactie tussen persoon en context.
2. De impact van career shocks kan anders zijn op de korte versus lange termijn en in verschillende loopbaanfases.
3. Het is niet altijd zo eenvoudig als het lijkt: negatieve gebeurtenissen kúnnen positieve gevolgen hebben (en andersom).

Nationale Enquête Bedrijfsjuristen
Akkermans geeft een paar observaties en reflecties naar aanleiding van de Nationale Enquête Bedrijfsjuristen, die eind januari werd gepubliceerd. Ten eerste lijkt de loopbaan van de bedrijfsjurist redelijk traditioneel. Bijna een derde (32%) werkt meer dan tien jaar bij de huidige werkgever. Bijna een kwart verwacht binnen het komende jaar elders te solliciteren. ‘Die vertrekintentie is niet hoog, vergeleken met andere sectoren, en bovendien zegt een vertrekintentie slechts in beperkte mate iets over een daadwerkelijk vertrek’ vindt Akkermans. De grootste ambitie is opwaartse stap naar GC. Een tweede observatie: bedrijfsjuristen zijn harde werkers. Een grote meerderheid werkt fulltime, en meer dan de helft werkt meer dan 41 uur per week. Dat brengt Akkermans op een derde observatie: werken bedrijfsjuristen misschien té hard? ‘De helft ervaart een hoge of zeer hoge werkdruk. Ruim de helft heeft nevenactiviteiten. Dat is vooral positief als het niet veel met je werk te maken heeft, maar veel respondenten geven aan dat hun nevenactiviteiten wél met het werk te maken hebben, en dan is het de vraag of het verstandig is.’ Wat betreft de indicaties voor verandering valt op dat sommigen ondernemer of specialist willen worden. ‘Doorontwikkelen en leren vinden jullie belangrijk’, ziet Akkermans.

Balans, loopbaan en duurzaamheid
Een hoge werkdruk is te hanteren als er hulpbronnen zijn, zegt Akkermans. ‘Een belangrijke hulpbron is autonomie in je werk: vrijheid en flexibiliteit om het in te delen. Mogelijk heeft corona daar, met het verplichte thuiswerken, een positief effect op. Dat verbetert de balans.’
Als Akkermans kijkt naar loopbaanpaden, ziet hij vooral opwaartse ambities. Het is, ook in het kader van de employability, van belang ook zijpaden in de gaten te houden. Niemand weet hoe de volgende crisis eruit ziet en wanneer die komt. ‘In de VS zijn er miljoenen mensen die deze crisis aangrijpen voor verandering, en hun baan opzeggen. Ze delen dat met de hashtag ‘The great resignation’. Hoe zou dat in Nederland zitten?’
Duurzaamheid in het werk en de loopbaan is van groot belang, geeft Akkermans de aanwezigen tot slot mee. Die wordt zoals gezegd bepaald door de factoren geluk, gezondheid en productiviteit. ‘Zit het goed met de balans tussen die drie dingen? Is je expertise up-to-date? Ga je het volhouden tot je pensioen op de manier waarop je het nu doet?’

Jos Akkermans is universitair hoofddocent op het gebied van duurzame loopbanen en organisatiegedrag bij de School of Business and Economics van de Vrije Universiteit Amsterdam. Akkermans, die zichzelf omschrijft als loopbaanonderzoeker, is psycholoog en promoveerde in de arbeids- organisatiepsychologie. Hij is onder meer Associate Editor van het Journal of Vocational Behavior en de huidige Division Chair van de Academy of Management Careers Division. Verder is hij actief betrokken bij samenwerkingen met bedrijven en professionals.